Političke i društvene promene kojima je urodilo prosvetiteljstvo nastavile su u prvoj polovini XIX veka da se odvijaju nesmanjenom snagom. Evropom se širila nestabilnost kao posledica urbanizacije, industrijalizacije, Francuske revolucije i napoleonskih ratova. Industrijska revolucija, čiji je rezultat bio nikad pre toga dostignut nivourbanizacije i kapitalizam, kao i uzdizanje buržoazije i proletarijata, i dalje je preobražavala društvo. Doseljenici koji su preplavili gradove u potrazi za poslom, patili su od raseljavanja, neodgovarajućeg smeštaja i ugnjetačkih radnih uslova. Intelektualci i kulturna zajednica u tim promašajima videli su neuspeh prosvetiteljstva. Nisu više isticali racionalizam, logiku, empirizam i nauku već su tražili višu istinu koja će se zasnivati na osećanjima, mašti, individualnoj nadarenosti i prirodi. Ta promena stava podstakla je razvoj romantizma prve polovine XIX veka. Sad su umetnici uranjali u prirodu i puštali da ih ponese viša istina koja u njoj počiva. Ili su bežali u egzotične kulture, daleko u prošlost ili u svet svoje divlje mašte. Umesto morala i utvrđenih vrednosti, umetnici su uranjali u dubine duha i krajnosti fizičkog iskustva.
Slikarstvo
U Španiji je Fransisko Goja predstavljao novi romantistički duh, slikajući portrete i slike iz savremene istorije prožete uznemiravajućom psihologijom koja je bila odraz moderne sumnje u postojanje zagrobnog života i prikazujući duboku neljudskost civilizacije.
U Engleskoj se Vilijam Blejk okomio na tiraniju civilizacije, izrazivši svoju odbojnost prema društvu u vizionarskim prikazima u obliku srednjovekovnih rukopisa s namerom da njima obuhvati tu novu duhovnost.
Naročito omiljena tema engleskih romantičarskih slikara bio je pejzaž koji su romantičari shvatali kao mesto gde počivaju univerzalne božanske sile. Raskrstivši sa klasističkim obrascima koji su isticali idealnu lepotu po italijanskom uzoru, Džon Konstabl je slikao vedute iz doline reke Stur posvetivši se detaljima svakog prizora i izražavajući svoju ličnu emotivnu reakciju na njih.
Nasuprot njemu, njegov vršnjak Džozev Malord Vilijam Tarner najpoznatiji je po uzvišenim pejzažima koji izražavaju osećanje beskraja.
Do dvadesetih godina XIX veka Amerikanci su proglasili pejzaž svojim nacionalnim simbolom, poistevećujući nedirnutu divljinu svoje zemlje sa zemaljskim rajem koji otelevljuje Boga i uspostavlja razliku između Novog i Starog sveta.
Neoklasicizam se održao u Francuskoj gde je Žan-Ogist-Dominik Engr nastavio Davidovu klasičnu tradiciju. Premda je Engr u prvi red stavio planarnu kompoziciju i idealnu lepotu, njegove teme često su bile romantičarske te su obrađivale egzotične motive, kao na primer odaliske. U slikarskom pogledu kod njega je romantizam prevladao nad neoklasicizmom pa je snažnim potezima četkice i bojom kao i dramatičnim baroknim kompozicijama stvarao energične, čak i haotične prikaze.
Napoleonski ratovi su podstakli tendenciju koja se začela s Antoan-Žan Groom koji je, prikazujući vojničku hrabrost, u svoj prikaz uneo i zverstva što su pratila Napoleonove pohode.
Posle Napoleonovog pada Teodor Žeriko je dalje razvijao romantizam u slikarstvu, što je vidljivo na njegovj slici iz 1818. Splav “Meduze” koja prikazuje brodolomnike koji pate na otvorenom moru.
Ežen Delakroa, međutim, predstavlja samu suštinu romantizma. Pojavio se dve godine kasnije sa egzotičnim prizorima smeštenim u Grčkoj ili nadahnutom književnošću i ispunjenim strahom, smrću i patnjom. Delimično zahvaljujući usponu Delakroa, Engr je proglašen braniocem klasicističke tradicije idealne lepote i dobrog ukusa.
Skulptura
Neoklasicizam je vladao evropskom i američkom skulpturom u razdoblju romantizma, uglavnom zahvaljujući snažnom uticaju Italijana Antonija Kanove. Premda su Kanovine skulpture klasicističke ispunjene su snažnim emocijama kakve povezujemo s romantizmom. Samo je nekolicina skulptora pokušala da se otrgne od klasicističkog obrasca i da stvori romantičarske skulpture. To su Fransoa Rid, čija snažna kompozicija Marseljeza na Trijumfalnom luku u Parizu izražava duh nacionalizma, i Antoan-Luj Bari koji se specijalizovao za grube borbe, često među egzotičnim životinjama.
Romantizam u arhitekturi
Neostilovi su vladali arhitekturom romantizma, pa i mnogo kasnije. U nestabilnom svetu u kojem caruju rat i promene koje je donela industrijska revolucija, arhitektonski stilovi prošlosti pružali su osećanje poznatog i stabilnog. Oni su odgovarali i romantičkoj osetljivosti za egzotično. Najčešća su bila dela inspirisana grčkom i gotčkom arhitekturom, ali se među bezbrojnim alternativama upotrebljavao i egipatski, renesansni, mavarski, kineski i “seoski” stil. U Engleskoj je Džon Soun bio jedan od najpoznatijih arhitekata klasicizma, a A.V.N. Pjudžin među najboljim neogotičarima.
Džon Neš je bio arhitekta Kraljevskog paviljona u Brajtonu.
Tomas Džeferson, koji je projektovao Studentski grad u Virdžiniji, i Bendžamin Latrob koji je zaslužan za katedralu u Baltimoru i zgradu Kongresa Sjedinjenih Američkih Država, bili su poznati arhitekti klasicizma. Rim je nadahnuo ono malo građevina nastalih u Francuskoj za vreme Napoleonove vladavine, koja je poznata po unutrašnjoj dekoraciji zvanoj ampir, a koja se zasniva na rimskom stilu iz doba carstva, ali s nagoveštajem egipatskih i grčkih motiva. Među najpoznatijim graditeljima u Nemačkoj bili su Karl Fridrih Šinkel i Leo fon Klence. Iako su radili u mnogo različitih stilova, možda su najbolji u svojim klasicističkim delima: Šinkel u Altes Museumu u Berlinu, a Klence u Valhali u blizini Regenzburga u Nemačkoj.
